Obok zwykłych samochodów osobowych i ciężarowych, przedsiębiorcy często wykorzystują również pojazdy specjalne. O tym, kiedy w dowodzie może widnieć adnotacja o specjalnym zastosowaniu auta, decyduje w Polsce ustawa o Ruchu Drogowym. Taki wpis powoduje znaczne zmiany w kwestii finansowej — choćby rozliczania podatku czy amortyzacji. Czy od strony kierowcy również istnieją pewne kwestie zależne od kwalifikacji pojazdu jako specjalny? O tym napisaliśmy poniżej.
Co to jest pojazd specjalny?
Najważniejsze informacje w temacie samochodów przynosi prawo o ruchu drogowym. Pojazd specjalny, zgodnie z wykładnią zawartych tam przepisów, jest to pojazd samochodowy, naczepa lub przyczepa przeznaczone do wykonywania specjalnej funkcji. Zadanie to wymaga dostosowania nadwozia lub posiadania specjalnego wyposażenia. Prawo dopuszcza przewóz osób i rzeczy związanych z wypełnianiem określonej wcześniej specjalnej funkcji.
Oznacza to, że zwykły pojazd samochodowy może zostać zakwalifikowany jako specjalny, jeśli tylko zostaną w nim wprowadzone odpowiednie zmiany konstrukcyjne. Dokonać ich może warsztat prowadzący działalność z kodem PKD 50.20A.
W klasyfikacji pojazdów specjalnych znaleźć można kilka kategorii homologacyjnych:
- M1 — pojazdy do przewozu nie więcej niż 8 osób oraz kierowcy.
- M2 — pojazdy przewożące powyżej 8 osób (bez kierowcy) oraz posiadające masę maksymalną do 5 ton.
- M3 — pojazdy do przewozu osób, posiadające powyżej 8 miejsc pasażerskich i o masie maksymalnej przekraczającej 5 ton.
- N1 — pojazdy do przewozu ładunków do 3,5 tony, nazywane często samochodami dostawczymi.
- N2 — pojazdy przewożące ładunek o masie całkowitej pomiędzy 3,5 tony a 12 ton.
- N3 — pojazdy do przewozu ładunków o masie maksymalnej powyżej 12 ton.
Masa maksymalna (lub całkowita) określona jest jako suma masy własnej oraz maksymalnej masy ładunku.
Co zalicza się do pojazdów specjalnych?
Pojazd specjalny ciężarowy stosowany jest często w przedsiębiorstwach do przewozu trudnych do załadunku i rozładunku towarów. Przykładem będzie tu pojazd HDS, posiadający specjalny dźwig zamontowany konstrukcyjnie w pojeździe (aspekt dostosowania nadwozia do pełnionej funkcji). Pojazdem takim można przewozić towary, które wymagają użycia dźwigu do rozładunku oraz załadunku — to właśnie ta funkcja stanowi o specjalności tego pojazdu.
Jest to bardzo ważne, ponieważ dawniej istniało w prawie także pojęcie pojazdów specjalizowanych. Były to między innymi cementowozy, betonomieszarki, cysterny, śmieciarki, pojazdy asenizacyjne, ciężarówki samowyładowcze czy wywrotki. Choć charakteryzowały się one odmienną budową i służyły do pełnienia ściśle określonych zadań, zgodnie z uchwałą nie mogły być one klasyfikowane jako specjalne. Dziś pojazdów specjalizowanych, czyli przystosowanych do przewozu specjalnych ładunków, nie oznacza się w żaden sposób, przez co wiele osób może mylić oba pojęcia.
Natomiast co jeszcze może być traktowane jako pojazd specjalny? Przykłady takich samochodów to:
- Pojazdy pomocy drogowej i technicznej, posiadające specjalne wyposażenie.
- Wozy strażackie.
- Wozy policyjne.
- Ambulanse.
- Pojazdy wojskowe.
- Piaskarki.
- Zamiatarki.
- Pługi śnieżne.
- Żurawie samochodowe i inne dźwigi.
- Koparki.
- Pojazdy kempingowe.
- Samochód dostosowany do przewozu osób niepełnosprawnych, po zainstalowaniu windy dla wózków inwalidzkich lub innego wyposażenia wspomagającego.
Jak widać, pojazdy takie spotykane są na drogach bardzo często. Jednak przynależność do tej grupy często nie jest intuicyjna. Karawan, posiadający odpowiednie wyposażenie, będzie pojazdem specjalnym, jednak samochód do nauki jazdy, choć posiada dodatkowy zestaw pedałów po stronie pasażera oraz podwójne lusterka, do tej grupy już się nie zalicza. Potwierdza to decyzja sądu z 17 kwietnia 2020 roku, który powołał się na pełnienie określonej funkcji pojazdu specjalnego. Dlatego też pojazdy stosowane na kursach na prawo jazdy posiadają jedynie oznaczenie “L” w dowodzie rejestracyjnym, które nie kwalifikuje ich do omawianej grupy pojazdów.
Czy pojazd specjalny musi mieć tachograf?
W związku z tym rodzi się uzasadnione pytanie, czy pojazd specjalnego przeznaczenia może służyć do przewozu rzeczy i ludzi niezwiązanych z pełnioną przez auto funkcją specjalną. Istnieje taka możliwość, jednak wiąże się ona z określonymi konsekwencjami prawnymi.
Dla przykładu można wskazać osobę pracującą na żurawiu jezdniowym. Pracuje on na stanowisku kierowca-operator. Jest to jednak pojazd nieprzystosowany do przewozu rzeczy lub ludzi, w związku z tym jazda z bazy na miejsce docelowe nie będzie stanowiła przewozu drogowego. Jego praca polega bowiem wyłącznie na wykonywaniu określonych zadań z pomocą dźwigu, na miejscu budowy itp. Na tej podstawie będzie on zwolniony z używania tachografu. Natomiast czas pracy normowany jest w identyczny sposób, jak u pozostałych pracowników, zatem muszą być spełnione następujące zasady:
- 11 godzin wypoczynku dobowego.
- Minimum 15 minut przerwy śniadaniowej w czasie pracy.
- 35 godzin odpoczynku tygodniowo (7 kolejnych dni kalendarzowych, zaczynając od pierwszego dnia okresu rozliczeniowego).
- Limit czasu pracy na poziomie przeciętnych 48 godzin tygodniowo w perspektywie całego okresu rozliczeniowego (brak sztywnych, tygodniowych widełek).
- Roczny limit nadgodzin w wysokości 150 godzin.
Jeśli jednak pracownik będzie wykonywał transport towarów lub ludzi niezwiązanych z pełnioną przez auto funkcją specjalną, musi przede wszystkim zgłosić ten fakt i przedstawić posiadane zezwolenie na wykonywanie zawodu przewoźnika drogowego. W takiej sytuacji samochód nie przestaje być w prawdzie pojazdem specjalnym, jednak w czasie wykonywania takich transportów konieczne jest używanie tachografu i stosowanie się do przepisów o czasie pracy kierowców.
Jakie warunki powinien spełniać samochód specjalny?
Nie każdy samochód posiadający zmiany konstrukcyjne to pojazd specjalny. Przykłady aut specjalizowanych, powszechnie mylonych z pojazdami specjalnymi, to betonomieszarki czy wywrotki. W wielu sytuacjach decyzja o przynależności do tej grupy jest kontrowersyjna: na przykład samochody do nauki jazdy.
Korzystanie z pojazdów specjalnych zgodnie z pełnionymi przez nie funkcjami powoduje, że kierowca nie musi używać tachografu, a jego czas pracy regulowany jest przez ogólne przepisy dla pracowników. Jednak warto pamiętać, że przewóz innych towarów (niezwiązanych z tą funkcją) autem ciężarowym wymagać będzie już rejestrowania czasu pracy kierowcy.
Przeczytaj także Zakaz jazdy ciężarówek w Niemczech – w jakim okresie obowiązuje?
